Balkonda neler yetiştirilir? Bu makalede formsante arşivinden bu sorunun yanıtlarına bakıyoruz…
Uzmanlar, iklim krizinin en önemli etkileri arasında susuzluk ve dolayısıyla tarım alanlarının azalmasını gösteriyor. Pandeminin de etkisiyle kendi kendimize yetebilmek iyice önem kazandı. Mutfağınız ister balkonlu ister balkonsuz olsun, gelin tüm ailenize bir iyilik yapın ve mutfak bahçeciliğine adım atın.
Hazırlayan: Deran Çetinsaraç
Temiz gıdanın izini sürmek her geçen gün daha önemli hale geliyor. Üstelik bir çiftçinin tarlasında nasıl yetiştiricilik yaptığını evinizden nasıl anlayabilirsiniz ki… “Gıdalar bir çeşit ilaçtır ve belli gıdalar rutin olarak tüketildiğinde uzun dönemde siz fark etmeden sağlığınızı etkiler” diyor Ziraat Mühendisi ve Master Chef Deniz Orhun. Mutfak yerine balkon bahçeciliği tanımını kullanan Orhun’dan kendi yeşilliklerinizi, sebzelerinizi yetiştirmeye başlamanız için ihtiyacınız olanları öğrendik.
Tarım ilaçları neden tehlikeli? Bilinen etkileri nelerdir?
Tarım ilaçları hem insanlar üzerine etkileri hem de yeraltı sularına etkileriyle çevre kirliliği ve doğal dengenin bozulmasında rol oynuyor. İnsanlar üzerinde üretici ve işçilerin aldığı zehirli maddelerle birlikte tüketiciler besinlere geçen zehirli kimyasallardan etkileniyor. Akut, kronik zehirleme, alerjik etkili olanlar, temas etkililer, sistemik etkililer ve kanserojenik etkili olanlar gibi de insan sağlığına etkileri bulunuyor.
Siz hem ziraat mühendisi hem de şefsiniz; gıdaya özel ilginiz nereden geliyor?
Tarım ürününün, gıdaya dönüştüğü noktadaki bilimsel ve teknoloji hikayelerinin anlatıcısı olmak tutkularımdan biri. Yani bu bilgileri geniş kitlelere günlük hayatlarında uygulayabilecekleri bir dilde anlatmayı seviyorum. Gastronomi bir sanattır, insan duygu ve düşüncelerini harekete geçirir. Gastronomi sanatının arkasında ise tarım, astronomi, iklim, mevsim, gıda ve sağlık bilimleri var. Bu nedenlerden dolayı ilgim çok. Mesleğimi tutkuyla yapanlardanım.
Dünya genelinde pestisitten zehirlenen tarım işçilerinin sayısı son 30 yılda yaklaşık 15 kat artmış. Yani pazardan, marketten aldığımız gıdanın güvenilirliği her geçen gün azalıyor mu demek sizce?
Çok güzel bir soru teşekkür ederim. Gıda güvencesi konusunda hükümetler, uluslararası kuruluşlar, üreticiler ve tüketicilerin iş birliği içinde olması arzulanır. “Marketten aldığımız gıdanın güvenilirliği deyince üreticiyi ya da uygulanan politikayı hedef alıyoruz. Halbuki gıda güvencesi ve gıda güvenliği sağlanmasının en önemli maddelerinin başında; gıda fiyatlarındaki artış nedenleri, enerji, gübre gibi tarımsal girdi fiyatlarının artması, tarım arazilerinin azalması, küçük çiftçilerin pazara girişi problemleri, yapılan yatırımlar ve üretim yöntemleri, gıda fiyatlarındaki artış, tüketicilerin satın alma gücü, tedarik zincirlerinin yapısı, kayıpları, üretilen gıda miktarı ve kalitesini etkiliyor. Finansmanı etkileyen bu faktörler nedeniyle güvenli gıdaya toplumun her kesiminin ulaşması yani gıda güvencesi azaldığında gıda güvenilirliği de azalıyor. Gıda güvencesi hepimizin sorunu.
Mutfak bahçeciliği bu yüzden mi popüler oldu?
Halk dilinde “Balkon ya da arka bahçe bahçeciliği” olarak düşünüp, balkonda, pencere önünde, arka bahçede, saksıda yetiştirebileceğimiz, ailemiz için olan sebze meyve ve taze otlar olarak biliyoruz. Bu konu koronavirüs salgını ile daha çok değer görmeye başladı. Bu kavramın bilgilerinin geldiği nokta ziraat mühendisliği. Kimileri aileden anne babasından, büyükannesinden ya da dedesinden bazı bilgilere sahip ve uyguluyor. Yeni bu işlere başlayacaklar ise ziraat mühendislerinden-bahçe bitkileri bölümlerinden destek alabilir. Büyük şehirde oturup, şehrin biraz dışında küçük bir bahçe alayım diye herkes içinden geçirir. Ancak iş ve çocukların yoğunluğu bize bu planları erteletebilir, biraz güneş alan bir balkon ya da genişçe bir pencere önünüz varsa bu planları ertelemeye gerek yok. Ancak “mutfak bahçeciliği”, “balkon bahçeciliğini” de içine alan bir bilim, daha detaylı bir kavram ve ayrı bir pazar. Gıdalar bir çeşit ilaçtır ve belli gıdalar rutin olarak tüketildiğinde uzun dönemde siz fark etmeden sağlığınızı etkiler.
Klemantin ve MAP adlı iki firmanın araştırma ekiplerinin yaptığı bir proje olan mutfak bahçeciliğini Türkiye’de de balkon bahçeciliği kavramından daha geniş olarak yaymayı istiyorum. Bunu Amerika’da Ivy grupta tanımlanan bir üniversitede doktora öğrencilerinin hocalarına, profesör düzeyinde kişilere veriyoruz. Bunu yapmamızdaki amaç, hocaların doktora öğrencisine konuyu istediği noktadan, istediği detayla vermesini sağlamak. İkinci yılımızı bitirdik. Yaptığımız bu bilimsel programın eğitimcisi olmaktan mutluluk duyuyorum.
Herkes balkon bahçeciliği yapabilir mi?
Herkes tabii ki yapabilir. Her konuda olduğu gibi emeklerin boşa gitmemesi için biraz eğitim şart. Ebeveynlerin çocuklarıyla yapabilecekleri, bilgilerin nesilden nesile aktarımı için güzel bir hobi ve harika bir hayat dili, yaşlılar için iyi bir egzersiz.
Mutfak bahçeciliğinin sağlığımız dışında çocuklara başka ne gibi faydaları var?
Bebekler etrafına bakınca gülümserler çünkü öğrenmek keşfetmekle dopamin salınımı onları mutlu yapar. Merak, keşfetmek, yeni bilgiler öğrenmek mutluluk verir. Çocuklarda da bu tür bilgiler mutluluk, uyum davranışlarını geliştirmeye yardımcı olur. Çocuğunuza “merak, keşfetmek” duygularını aşılarsınız. Hangi sebze ya da meyveden vücudunun ne alacağını öğretmek ve bu aldığı besin değerinin onun gelişimi, hormonları ve davranışlarına olan etkilerini anlatmak küçük bir saksıdan bir çocuğun hayatını şekillendirir. Böyle yetişen bireylerin sağlıklı ve iyi davranışlarıyla toplum için de faydalı olacağı inancındayım.
Bilgi anlamında hangi kaynaklardan yararlanılabilir?
Ülkelerin Tarım bakanlıkları, bizim Tarım ve Orman Bakanlığımız, agrofood teknolojileri ve bilimsel makaleleri, OECD’nin istatistikleri. FAO ve UN raporları. Bu kuruluşların eğitim platformları çok faydalı oluyor. Milli Eğitim Bakanlığı bahçe bakım eğitimi, Ziraat Enstitüsü-İstanbul İsmek, Ankara Araştırma Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe bitkileri bölümü, diğer ziraat fakülteleri, MEB hayat boyu öğrenme genel müdürlüğü halk eğitim merkezibahçecilik, bazı belediyeler aile sebze ve meyveciliği eğitimleri isteğe bağlı olarak verilebiliyor. Tabii özel danışman ve firmalar da sektörde yavaş yavaş yerini alıyor.
Mutfak bahçeciliği yaparken bizi ne gibi tehlikeler bekliyor?
Çok salgın bitki hastalıkları, zararlılar ve kurutan sıcak rüzgarlar mevcut emeğinizi boşa çıkarabilir. Tıbbi amaçlı yetiştiriyorsanız, mutlaka tüketimi sırasında doktorunuza başvurun. Eğitim şart!
Gelecekte sizce beslenme nereye doğru gidecek?
Mevsimin sürdürülebilir sebzelerini öğrenmek gerekiyor. Yediklerimizin davranışlarımıza dönüştüğünü görüyoruz. Dijital, fiziksel ve biyolojik disiplinler iç içe gireceği için gastronomi de teknolojinin de ilerlemesiyle coğrafyadan çıkıp labaratuar ortamında üretime doğru gidiyor. İklim değişiklikleri, kötü sanayileşme nedeniyle su ve topraklarda oluşan sorunlardan dolayı, farklı yetiştirme şekilleri keşfediliyor. Gıda tedarik zincirlerinde IoT dediğimiz nesnelerin interneti cihazlar denilen, internete bağlı sensörler, 3D baskılarmüşteriye göre özelleşme geleceğin konuları arasında. İlerleyen dönemlerde hükümetler böyle tekniklerle çalışan ortaklara ihtiyaç duyabilir. Salgınların artacağını ve bu tarz tedarik zincirlerinin kurulmasının biraz daha vakit alacağını, ekonomik göstergeleri de düşünürsek mutfak ve balkon bahçeciliğinin tam zamanı.
BALKONU OLANLAR NELER YETİŞTİREBİLİR? *
Günümüz apartmanlarında artık balkon bile yok. Ancak Aeropod denilen 50 cm büyüklüğünde bitkinin köklerini besleyen büyük çaydanlık boyutlarında bir cihaz ile istediğiniz fesleğen, kekik gibi otları yetiştirebilirsiniz. Yine bu bitkileri ve yapraklı yeşilleri, buğday çimeni (bazı salata ve detoks ürünlerde kullanmak üzere) yeterli alanınız varsa yetiştirilebilirsiniz. Bitki genişliği, boyu, köklerin çok derin olmaması ve saksıya sığacak şekilde olan, bakımı kolay, hatta çoğunlukla tırmanmayı başarabilen bitki türleri tercih edilmeli. Fesleğen, kekik yanında salatalık, cherry domates, salata için kullanılan yeşillik tabir ettiklerimiz, tere, marul, minik acı biber, kereviz, soya fasulyesi, bezelye yetiştirilebilecek ürünler. Dar alanlı yerlerde dikey bahçecilik avantajlıdır; dışa doğru değil, yukarı doğru büyümekle ilgili. Dikine ya da yan yana koyduğunuz bitkiler birbirini destekleyen ve seven olması dikkat edilmesi gereken bir konu.
Bitkiler kuş ve haşereleri çeker. Saksı tipleri de önemli bir konu, kendi kendini sulayan saksıdan tutun, hafif, toprak, basamaklı birçok saksı ve stand çeşitleri bulunuyor. Lütfen araştırın. Çok rüzgar alan balkonlarda bitki kuruyacağı için kendiniz de bazı pratik çözümler üretebilirsiniz. Balkonunuzun yönü kuzey mi güney mi? Güneşi balkonunuzda takip edin. Güneş ışığı kalitesi nasıl? Pencerelerden yansıyan güneş ışığı mı, direkt gelen mi? Çok yansıma varsa sıcaklık da artar. Ispanak marul, pazı yarım gün kaliteli güneş alması yeterli olur. Balkonunuz teras mı, rüzgarlı mı? Rüzgar sıcak mı kuru mu esiyor? Komşunun bir cihazı, kliması gibi etrafta cihazlar var mı? Sıcak kuru rüzgar bitkiyi kavurur, yapraklarını yırtar, kurutur.
