Dünyanın gündeminde bu kez maymun çiçeği (Monkeypox) var. İsrail, İsviçre ve Avusturya, maymun çiçeği vakalarını doğrulayan en son ülkeler oldu ve hastalığın görüldü ülke sayısı 15’e çıktı. Sağlık Bakanlığı ise 22 Mayıs 2022 itibarıyla maymun çiçeği hastalığına Türkiye’de rastlanmadığını duyurdu. Peki maymun çiçeği virüsü nedir, belirtiler neler? Maymun çiçeği virüsü nasıl bulaşır? İnsandan insana geçer mi? Ölümcül mü? Acıbadem Üniversitesi Atakent Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. İftihar Köksal maymun çiçeği hakkında merak edilenleri anlattı…
Maymun çiçeği virüsü nedir? *
Monkeypox (maymun çiçeği), Monkeypox (maymun çiçeği) virüsünün neden olduğu nadir bir zoonotik (hayvanlardan insanlara bulaşan) hastalıktır. Monkeypox virüsü, Poxviridae ailesindeki Orthopoxvirus cinsine aittir. Orthopoxvirus cinsi ayrıca variola virüsünü (çiçek hastalığına neden olur), vaccinia virüsünü (çiçek hastalığı aşısında kullanılır) ve sığır çiçeği virüsünü içerir.
Monkeypox ilk olarak 1958’de araştırma için tutulan maymun kolonilerinde çiçek hastalığı benzeri iki salgın meydana geldiğinde keşfedildi, bu nedenle ‘maymun çiçeği’ adı verildi. İnsanlarda ilk maymun çiçeği vakası 1970 yılında, çiçek hastalığını ortadan kaldırmak için yoğun çaba gösterilen bir dönemde Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nden bildirildi. O zamandan beri, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Fildişi Sahili, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Gabon, Liberya, Nijerya, Kongo Cumhuriyeti ve Sierra Leone gibi diğer bazı orta ve batı Afrika ülkelerindeki insanlarda maymun çiçeği vakaları bildirilmiştir. Enfeksiyonların çoğu Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde görülmüştür.
İnsan maymun çiçeği ilk kez Afrika dışında, 2003 yılında Gana’dan Teksasa gönderilen kemirgenlerle teması olan çayır köpekleri ile temas eden insanlarda Amerika Birleşik Devletleri’nde bildirildi. Daha sonra Monkeypox vakaları, Amerika Birleşik Devletleri, Singapur ve Birleşik Krallık’taki vakalar da dahil olmak üzere, uluslararası seyahat veya ithal hayvanlarla bağlantılı olarak Afrika dışında da görülmüştür.
Maymun çiçeğinin doğal rezervuarı bilinmemektedir. Bununla birlikte, Afrika kemirgenleri, vahşi hayvanlar ve insan olmayan primatlar (maymunlar gibi) virüsü barındırabilir ve insanları enfekte edebilir.
İçinde bulunduğumuz Mayıs ayı içinde, Afrika ülkeleri dışında Maymun çiçeği vakalarındaki bu artış bilim dünyasını yüksek dereceli alarma geçirmiştir. Maymun çiçeğinin COVID-19 pandemisinden sorumlu SARS-CoV-2’deki gibi insandan insana bu kadar kolay bulaşması olası değildir ve çiçek hastalığı virüsü ile ilgili olduğu için yayılmasını engellemek için halihazırda tedaviler ve aşılar mevcuttur.
Maymun çiçeği virüsü belirtileri neler? *
- İnsanlarda, maymun çiçeği semptomları çiçek hastalığı semptomlarına benzer ancak onlardan daha hafiftir.
- Monkeypox ateş, baş ağrısı, kas ağrıları ve yorgunlukla başlar.
- Çiçek hastalığı ve maymun çiçeği semptomları arasındaki temel fark, maymun çiçeğinin lenf düğümlerinin şişmesine (lenfadenopati) neden olurken çiçek hastalığının olmamasıdır.
- Maymun çiçeği için kuluçka süresi (enfeksiyondan semptomlara kadar geçen süre) genellikle 7-14 gündür ancak 5−21 gün arasında değişebilir.
- Hastalık ateş (%85), baş ağrısı (%65), kas ağrıları (%56), şişmiş lenf düğümleri (%71), titreme (%71), halsizlik gibi şikayetlerle başlar.
- Ateşin ortaya çıkmasından 1 ila 3 gün sonra (bazen daha uzun) hastaların %97’sinde, genellikle yüzde başlayan ve vücudun diğer bölgelerine yayılan bir kızarıklık gelişir.
- Lezyonlar önce deride döküntü şeklindedir. Sonra deriden kabarık papül halini alır, sonra bu papüllerin içi, su çiçeğinde olduğu gibi sıvı ile dolar ve vezikül halini alır, daha sonra püstül ve kabuklanma meydana gelir.
- Bu lezyonların her birinin süresi yaklaşık 1-2 gündür. Püstül 7 gün kadar devam eder ve kabuklanır.
- Hastalık tipik olarak 2-4 hafta sürer. Afrika’da, maymun çiçeği hastalığına yakalanan her 10 kişiden 1’inde ölüme neden olduğu gösterilmiştir.
Maymun çiçeği virüsü nasıl bulaşır? Bulaşıcılığı fazla mı? *
Maymun çiçeği virüsünün bulaşması, kişinin virüslü bir hayvan, insan veya materyal ile temas ettiğinde meydana gelir. Virüs vücuda bütünlüğü bozulmuş deri (küçük çiziklerde olduğu gibi görünmese bile), solunum yolu veya mukoza (gözler, burun veya ağız) yoluyla girer. Hayvandan insana bulaşma, ısırma veya tırmalama, vahşi hayvan eti yemeği hazırlarken, vücut sıvıları veya lezyon materyali ile doğrudan temas veya kontamine yataklar gibi dolaylı temas yoluyla meydana gelebilir. İnsandan insana bulaşmanın öncelikle büyük solunum damlacıkları yoluyla gerçekleştiği düşünülmektedir. Solunum damlacıkları genellikle birkaç metreden fazla hareket edemez, bu nedenle uzun süreli yüz yüze temas gerekir. Diğer insandan insana bulaşma yöntemleri arasında vücut sıvıları veya lezyon materyali ile doğrudan temas ve lezyon materyali ile dolaylı temas söz konusudur.
Maymun çiçeğinin rezervuar konağı (ana hastalık taşıyıcısı) hala bilinmemektedir, ancak Afrika kemirgenlerinin bulaşmada rol oynadığından şüphelenilmektedir. Sincap, fare, çim köpeği bu hayvanlara örnek verilebilir. Ayrıca diğer çiçek viruslarında olduğu gibi bu virüsler biyolojik silahlar arasında yer almaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü, 12’den fazla ülkede 120’den fazla doğrulanmış vaka olduğunu, herhangi bir ülkenin adını vermeden 50 şüpheli vakanın daha araştırıldığını belirtmiş ve daha fazla vakanın rapor edilme olasılığının yüksek olduğu konusunda uyarı yapmıştır.
Farklı ülkelerde birbirinden bağlantısız olarak vakalardaki ani artışın nedenleri arasında söz edilen senaryolardan biri de maymun çiçeği virüsünün geçmişe göre daha kolay bulaşmasına izin veren bir mutasyondan kaynaklanıp kaynaklanmadığıdır. Ancak bir RNA virüsü olan SARS-CoV-2’nin aksine, maymun çiçeği virüsü nispeten büyük bir DNA virüsüdür ve DNA virüslerinin aniden mutasyona uğrayarak insanlara bulaşması zordur.
ABD, Kanada ve Avustralya’nın yanı sıra dokuz Avrupa ülkesinde de enfeksiyonlar doğrulandı. Son olarak Avustralya ve İsrail’den de bildirimler yapıldı. Virüs insanlar arasında kolayca yayılmaz ve geniş kitleler için riskin çok düşük olduğu ön görülmektedir. Bu hali ile Covid-19’da olduğu gibi bir pandemi beklentisi bulunmamaktadır.
Maymun çiçeği virüsü insandan insana geçer mi? Koronavirüs gibi yayılma durumu olabilir mi? *
Mayıs ayının başındaki ilk bildirimler Maymun çiçeği tanısı alan insanların nasıl bulaştığını kesin olarak göstermemektedir. Afrika’ya seyahat edenlerin sayısı sınırlı olup, vakaların daha çok eşcinsel kişiler olduğu bildirilmiştir. Vaka kümelerinin neredeyse tamamını, eşcinsel ya da biseksüel 20-50 yaş arası erkekleri oluşturmaktadır. Araştırmacılar, maymun çiçeğinin cinsel yolla bulaştığı bilinmese de cinsel aktivitenin kesinlikle yakın temas oluşturması nedeni ile bu beklenmedik bulaşma modelinin en olası açıklamasının, virüsün tesadüfen bir eşcinsel topluluğuna girmesi ve virüsün orada dolaşmaya devam etmesi olduğunu tahmin etmektedir.
Haftalar sürebilen ve sıkı temas takibi gerektiren bir epidemiyolojik araştırma tamamlandığında, bilim adamları salgınların kökeni ve enfeksiyon için risk faktörleri hakkında daha iyi bir fikre sahip olacaklar.
Maymun çiçeğinin COVID-19 pandemisinden sorumlu SARS-CoV-2’deki gibi insandan insana bu kadar kolay bulaşması olası değildir ve çiçek hastalığı virüsü ile ilgili olduğu için yayılmasını engellemek için halihazırda tedaviler ve aşılar mevcuttur.
Maymun çiçeği virüsü teşhisi nasıl konur? *
Maymun çiçeği virüsünün teşhisi derideki lezyonlardan alınan sıvılarda PCR testi ile konur. Tercihen birden fazla lezyondan örnek almak gerekir.
Maymun çiçeği virüsü ölümcül mü? *
Maymun çiçeği hastalığı özellikle hastalığın yaygın olduğu Orta ve Batı Afrika’da yaklaşık %17 ölüm oranına sahiptir. Ölüm genellikle hastalığın ikinci haftasında meydana gelir. Avrupa ve Amerika’da görülen vakaların analizi yapıldığında maymun çiçeği virüsünün ağırlıklı olarak Batı Afrika’da bulunan viral suşla ilişkili olduğu görülmüştür. Bu suş, Orta Afrika’da dolaşanla karşılaştırıldığında daha hafif hastalığa neden olur ve daha düşük ölüm oranına (%1-2) (yoksul, kırsal popülasyonlarda) sahiptir. Ancak yine de mevcut salgınlara neden olan türün ülkeler bazında Batı Afrika’dakinden tam olarak ne kadar farklı olduğu ve çeşitli ülkelerde ortaya çıkan virüslerin birbiriyle bağlantılı olup olmadığı bilinmemektedir.
Maymun çiçeği virüsü tedavisi nedir? *
Şu anda, maymun çiçeği enfeksiyonu için özel bir tedavi mevcut değildir, ancak maymun çiçeği salgınları kontrol edilebilir. Maymun çiçeği salgınını kontrol etmek için çiçek aşısı, cidofovir, ST-246 ve vaccinia immün globulin (VIG) kullanılabilir. Çiçek aşısı maymun çiçeğine karşı koruyucudur. Afrika’dan elde edilen veriler, çiçek hastalığı aşısının maymun hastalığını önlemede en az %85 etkili olduğunu göstermektedir. ABD’de uzmanlar ayrıca maymun çiçeğine maruz kaldıktan sonra aşılamanın hastalığı önlemeye veya daha az şiddetli hale getirmeye yardımcı olabileceğini ifade etmektedir. Ancak günümüzde çiçek aşısı rutin uygulamada yer almayan bir aşıdır. Maymun çiçeği hastalığının dünyada artışı söz konusu olursa çiçek aşısı ile aşılama için yeni bir karar alınabilir.
Enfeksiyonu önleme ve kontrol *
Enfeksiyonun solunum ve temas yolu ile bulaşmasının önlenmesi gereklidir. Şüpheli ve doğrulanmış vakalar için uygun solunum izolasyonu şarttır. Kabuklanmış döküntüler dahi bulaşıcı olduğundan yatak takımları, giysiler vb. ile temas yoluyla enfeksiyondan kaçınmak için özen gösterilmelidir. Ellerin sık sık yıkanması ve hijyen kurallarına uyulması korunmada en etkili yöntemlerdir.
Sağlık çalışanlarının bulaşmasını engellemek için şüpheli vakaların dikkatle değerlendirilmesi ve hastalara ait numunelerin uygun koşullarda çalışılması gereklidir.
KAYNAKLAR:
- https://www.cdc.gov › poxvirus
- com/articles
- uptodate
- https://www.who
- https://www.ecdc.europa.eu/
